Onderzoeker ITG waarschuwt: ‘Antibioticaresistentie is een sluipende pandemie’

Jaarlijks overlijden meer dan 35.000 mensen in Europa aan infecties veroorzaakt door bacteriën die ongevoelig zijn voor antibiotica, berekende de Europese gezondheidsdienst ECDC. Liselotte Hardy, onderzoeker tropische bacteriologie aan het ITG, waarschuwt tegen het onnodige gebruik van antibiotica.

Wat is het gevaar van antibioticaresistentie?
“Het grote gevaar is dat wij op den duur misschien geen antibiotica meer hebben die normale infecties kunnen bestrijden. Het aantal verschillende antibiotica op de markt is zeer klein: er wordt niet veel ontwikkeld en er worden geen nieuwe antibiotica getest. Bacteriën raken dan resistent. Ook tegen reserveantibiotica, een laatste redmiddel. Uiteindelijk kun je dan sterven aan een banale verkoudheid.”

Hoe werkt dat nu eigenlijk, die resistentie?
“De bacteria wordt ongevoelig voor antibiotica. Het is een soort van genetische verandering in de bacterie. Als een bacterie nooit in contact komt met een antibioticum, is die gevoelig en dan werkt een kuur. Maar bij antibioticagebruik gaat de bacterie terugvechten en ondergaat ze veranderingen. Daarmee wordt de overlevingskans van de bacterie op den duur verhoogd, en dat wordt dan de norm. Die bacteriën overleven en gaan zich voortplanten.

“Resistentie tegen antibiotica ontstaat onder andere door langdurig of vaker gebruik van hetzelfde type antibioticum. Ook bij verkeerd gebruik kunnen resistente bacteriën ontstaan, bijvoorbeeld als antibiotica worden gebruikt wanneer het eigenlijk niet nodig is.”

Is er een alternatief?
“Daar wordt onderzoek naar gedaan. Een van de pistes die al jarenlang wordt onderzocht is het gebruik van bacteriofagen (virussen die bacteriën kunnen doden, AB). Deze virussen zijn specifiek ontwikkeld voor een bepaald type bacterie. Dat is een interessante piste, maar het is niet zo simpel. Het goede aan antibiotica is dat die tegen relatief veel bacteriële infecties werken. Een bacteriofaag werkt slechts tegen één bacteriesoort; het is gepersonaliseerde geneeskunde. In Oost-Europa wordt dit bijvoorbeeld ingezet bij brandwonden. Deze methode wordt in België nog niet zoveel gebruikt.”

Wetenschappers vrezen dat antibioticaresistentie explosief voort zal groeien.
“De cijfers zijn er altijd geweest. We noemen antibioticaresistentie een sluipende pandemie. Vanaf het moment dat antibiotica in gebruik genomen werden, wordt er al gewaarschuwd tegen resistentie. Er zijn veel oorzaken van resistentie. Een van die oorzaken is dat antibiotica te veel en te nonchalant worden voorgeschreven.

“Daarnaast worden antibiotica ook gebruikt in de plantenteelt en in de veeteelt. Dieren in de veeteelt krijgen vaak antibiotica toegediend om gezonder te blijven en te blijven groeien. De resten daarvan komen in ons water en in ons vlees terecht. We krijgen dus ook onbewust antibiotica binnen.”

Kunnen patiënten zich bewuster zijn van het gebruik?
“Ik denk dat dit sowieso bij de huisarts ligt. Er zijn veel mensen die daadwerkelijk alles doen wat de huisarts zegt, wat op zich slim is. De huisartsen hebben hier een grote rol te spelen. We noemen dit antibiotics stewardship: zij hebben een voorbeeldrol voor de patiënten en moeten hen de verschillende opties uitleggen. Soms kan het een goed idee zijn antibiotica te geven. Maar in veel gevallen kun je ook wachten en kijken of je eigen immuunsysteem sterk genoeg is.

“Als je een kuur krijgt voorgeschreven, is het sowieso belangrijk de hele kuur af te maken. Je krijgt twintig pillen en na tien denk je: ik voel me beter. Maar de bacteriën zitten nog in je lichaam. Als die niet meer worden aangevallen door antibiotica, zullen ze zich voortplanten. Het is belangrijk om de kuur tot het eind te nemen en te zorgen dat alles verdwenen is. Maar het allerbeste is om geen antibioticum te nemen als het niet nodig is.”

Bron: Onderzoeker Tropisch Instituut waarschuwt: ‘Antibioticaresistentie is een sluipende pandemie’ (De Morgen, 18 november 2022)