Virusverspreiding in parasieten schetst grimmige toekomst voor bestrijding tropische ziekten

Het doet denken aan Russische nestpoppen: virussen nestelen zich in parasieten, die zich op hun beurt nestelen in mensen, andere zoogdieren en insecten. Onderzoekers van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen en het Rega Institute for Medical Research (KU Leuven) bestuderen de verspreiding van tropische ziekten. Door in hun genetische samenstelling te duiken, vonden ze aanwijzingen voor het verband met menselijke activiteit en hun invloed op de opkomst van virussen binnen parasieten in de regenwouden van Peru en Bolivia. Het onderzoek verscheen in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Communications.

De afgelopen drie decennia verzamelde het ITG met Peruaanse en Boliviaanse collega's een unieke collectie parasieten uit tropische regenwouden. Bioloog en eerste auteur van het onderzoek Senne Heeren bracht de ingevroren monsters tot leven en ontcijferde de genetische samenstelling van de parasieten en hun virussen. Vervolgens reconstrueerde een internationale groep wetenschappers onder leiding van het ITG de evolutionaire geschiedenis van deze microben. De resultaten geven voor het eerst inzicht in de frequentie en verspreiding van virussen binnen parasieten en hun invloed op de verspreiding van tropische ziekten.

‘Het fascinerende aan virussen is dat ze elke levensvorm op aarde kunnen infecteren’, zegt dr. Frederik Van den Broeck, hoofdonderzoeker van de studie en winnaar van de Boehringer Ingelheim Award voor Parasitologie. ‘Het coronavirus en zijn directe invloed op onze gezondheid is algemeen bekend, maar er zijn ook veel virussen die een indirecte invloed hebben. Leishmania-virussen bijvoorbeeld, die zich nestelen in de Leishmania-parasiet die vervolgens de verwaarloosde tropische ziekte leishmaniasis veroorzaakt.’

‘De studie is een zeldzaam voorbeeld van natuurlijke virus-parasiet “nestpoppen” die invloed hebben op de gezondheid van mensen’, zegt Heeren. ‘Het was een uitdaging om de evolutie van niet één maar twee organismen te begrijpen en hun evolutionaire geschiedenissen te linken.’

In Peru ontdekten de onderzoekers een grote groep parasieten die een breed scala aan virussen herbergt, zowel in termen van aantal als diversiteit. Heeren legt uit: ‘Het virus gaat gemakkelijk over van de ene parasiet naar de andere tijdens de voortplanting, als een soort seksueel overdraagbare infectie bij parasieten. Dit is zorgwekkend, omdat we de aanwezigheid van deze virussen in verband brengen met falende behandelingen en ernstige gezondheidsproblemen.’

Virussen en parasieten verspreiden naar nieuwe gebieden

De onderzoekers vermoeden dat Leishmania-parasieten en hun virussen oorspronkelijk beperkt waren tot delen van tropische regenwouden. Door de vernietiging van het milieu, het effect van drugs- en guerrilla-oorlog en de migratie naar tropische regenwouden voor landbouw en mijnbouw, hebben deze parasieten en virussen zich verspreid naar nieuwe gebieden. Deze verschuiving heeft geleid tot een toename van zowel de frequentie als de verspreiding van de schadelijke samenwerking tussen de parasieten en virussen. Dit vormt een bedreiging voor de gezondheid van mens en dier.

‘We onderzochten één bekende microbiële alliantie, maar stel je voor hoeveel meer virussen en parasieten er worden beïnvloed door klimaatverandering, globalisering en menselijke migratie. Er is meer onderzoek nodig naar andere onbekende natuurlijke virus-parasiet “nestpoppen” en hun invloed op de gezondheid van mensen, dieren en ecosystemen’, besluit Van den Broeck.

Het onderzoek werd gefinancierd door het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) en het Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking (DGD).

Heeren, S., Maes, I., Sanders, M. et al. Diversity and dissemination of viruses in pathogenic protozoa. Nat Commun 14, 8343 (2023). https://doi.org/10.1038/s41467-023-44085-2

Het ITG onderzoekt verwaarloosde ziekten in het veld en het lab

Het onderzoek richt zich op de alliantie tussen Leishmania-virussen die leven binnen de Leishmania-parasiet, de veroorzaker van de verwaarloosde tropische ziekte leishmaniasis. Mensen die de ziekte hebben, worden verstoten uit hun gemeenschap vanwege het stigma dat verbonden is aan de huidmisvorming. Dr. Van den Broeck voegt hieraan toe: ‘Leishmaniasis is een van de twintig zogenaamde 'verwaarloosde tropische ziekten', waartoe ook slaapziekte, lepra en hondsdolheid behoren. Deze ziekten komen vooral voor in lage- en middeninkomenslanden en treft mensen die in armoede en/of slechte hygiënische omstandigheden leven. De term 'verwaarloosd' komt voort uit het feit dat deze ziekten een lage prioriteit hebben op de wereldwijde gezondheidsagenda.’ Het ITG gaat deze verwaarlozing al tientallen jaren actief tegen door middel van onderzoek in het veld én in het laboratorium.