Welke impact heeft COVID-19 op potentieel kwetsbare groepen in Antwerpen?

Onderzoek naar etnische minderheden tijdens een pandemie vergt een aparte aanpak. Sinds maart coördineert ITG-wetenschapper Christiana Nöstlinger een onderzoeksproject naar de impact van COVID-19 op drie etnische minderheidsgroepen in Antwerpen.

Voor de lockdown in België van start ging, werkte Christiana aan het HIV- SAM-project, dat hiv-preventie en seksuele gezondheidsactiviteiten organiseert voor Sub-Saharaanse gemeenschappen in Vlaanderen. “De COVID-19-situatie maakte ons outreach-preventiewerk onmogelijk en we kregen nogal wat vragen over COVID-19 vanuit deze specifieke gemeenschappen.” Tevens stelden Cathy Berx, gouverneur van de provincie Antwerpen en voorzitter van onze Raad van Bestuur, en Marc-Alain Widdowson, ITG-directeur, voor om onderzoek te doen naar de reikwijdte van informatie over de COVID-19-maatregelen binnen cultureel-etnische minderheden.

De orthodox-joodse, Turkse/Marokkaanse en sub-Sahara-Afrikaanse gemeenschappen in Antwerpen waren onze drie doelgroepen. “Bij het begin van de lockdown verwezen de media naar de orthodox-joodse gemeenschap. Voor ons was het erg belangrijk elke stigmatisering van een bepaalde groep te vermijden en objectief te zijn. Krijgen deze groepen de informatie die ze nodig hebben? Dat was onze belangrijkste vraag.”

Vanwege de COVID-19-maatregelen waren persoonlijke interviews niet aan de orde. “We kozen daarom voor een andere werkwijze, met name, video-interviews. Deze aanpak stelde ons voor nogal wat uitdagingen zoals soms slechte internetverbinding, geïnterviewden die afgeleid werden door dingen die rondom hen thuis gebeurden, en beperkte lichaamstaal. Maar we sloegen er ons doorheen.”

Deze evaluatie moest een stuk sneller gaan dan gewoonlijk. “Onze voorlopige bevindingen zijn daarom gebaseerd op samenvattingen van de interviews. De volledige  transcripties  gebeurden  later en werden gebruikt voor een meer detailleerde publicatie.”

Net als bij andere evaluaties van een onderzoek namen we contact op met sleutelfiguren binnen de betrokken gemeenschappen. Zo hebben Atlas - integratie en inburgering Antwerpen en Samenlevingsopbouw vzw, ons geholpen om, middels een sneeuwbal-systeem, belangrijke contactpersonen uit de Turks/ Marokkaanse gemeenschap te vinden. Ook mensen met een leidende rol of coördinerende functie in de orthodox-joodse gemeenschap werden uitgenodigd. Tot dusver realiseerden we meer dan 20 interviews met dergelijke belangrijke actoren, evenals diepte-interviews en online groepsdiscussies.

Onderzoek is een proces. Gaandeweg veranderde onze onderzoeksvraag van ‘Krijgen deze groepen de informatie die ze nodig hebben?’, in ‘Wat is de impact van COVID-19 op de gemeenschap?’. “Doorheen het proces werd duidelijk dat veel informatie deze groepen bereikt, zeker bij de Joodse gemeenschap in Antwerpen. Zij zijn intern zeer goed georganiseerd, met een eigen structureel netwerk dat andere Joodse inwoners van Antwerpen informeert.”

“Wat ons wel opviel, is de nevenschade van de lockdown-maatregelen. Het beoefenen van religie is erg belangrijk voor de Joodse gemeenschap: niet samen kunnen bidden, naar de synagoge gaan en andere religieuze rituelen uitvoeren, had nogal wat negatieve gevolgen. In een heel vroeg stadium werkten mensen, binnen de gemeenschap, een plan uit om hun religie veilig te beoefenen met respect voor COVID-19-preventiemaatregelen. Voor hen nam de overheidstoelating voor de heropening van de synagogen, erg veel tijd in beslag.”

“Religie beoefenen en gezellig samenzijn lijken ook in de andere twee gemeenschappen erg belangrijk. We ontdekten dat de Sub-Saharaanse gemeenschappen, bij het verzamelen van informatie, meer afhankelijk zijn van hun eigen sociale netwerk en bepaalde types sociale media. Vanwege de hoeveelheid ‘nepnieuws’ waarmee mensen geconfronteerd worden, zagen we een grote behoefte aan correcte en duidelijke informatie, over  de nieuwe ziekte en effectieve preventiemaatregelen, om COVID-19-gerelateerde angst en onzekerheid te beperken. Over het algemeen zijn mensen in deze groep vaker bang en bezorgd als ze geen duidelijke, betrouwbare informatie krijgen."

Met de opflakkering van COVID-19-infecties tijdens de zomermaanden, kan dit soort actieonderzoek een belangrijke rol spelen ter ondersteuning van beleid en preventiemaatregelen. Zo kan men bijvoorbeeld op maat communiceren naar bepaalde gemeenschappen via bestaande netwerken. Het project is door de stad en de provincie Antwerpen geraadpleegd ter ondersteuning van het doelgroepspecifiek beleid.

Christiana Nöstlinger coördineert het project als hoofdonderzoeker (PI), met Koen Peeters als co-PI. Diverse ITG onderzoeksgroepen zijn bij deze studie betrokken: de Dienst Seksuele en Reproductieve gezondheid, de Dienst Medische Antropologie en het Outbreak Research Team (ORT). ITG-onderzoekers die aan deze evaluatie hebben mee gewerkt zijn Jef Vanhamel (verantwoordelijk voor de Joodse gemeenschap), Anke Rotsaert, Maya Ronse, Yoriko Masunaga, Ella Van Landeghem (verantwoordelijk voor de Turks/Marokkaanse gemeenschap), Thijs Reyniers, Charlotte Gryseels, Lazare Manirankunda en Charles Ddungu (verantwoordelijk voor de Afrikaanse gemeenschap), Deogratias Katsuva, Stef Dielen, Marie Meudec (ORT) en Greet Segers, Monique Ceulemans (administratieve ondersteuning).