10 juni 2024 Impactverhalen

Waarom bereiken we na 40 jaar hiv nog steeds de meest kwetsbare groepen niet optimaal?

ITG-onderzoeker Thijs Reyniers legt uit waarom onderzoek naar hiv vandaag nog steeds zo belangrijk is en waar de oplossingen liggen om het aantal hiv-infecties verder naar omlaag te krijgen.

Thijs en collega's ontvangen een cheque van de vzw Antwerp Diner als steun voor hiv-onderzoek

Waarom is hiv-onderzoek vandaag nog altijd zo relevant?

Thijs: Ondanks de vooruitgang in de strijd tegen hiv, zijn we er nog lang niet. We hebben vandaag zeer effectieve preventieve strategieën, zoals orale PrEP, maar toch leiden die nog niet tot sterke dalingen van het aantal infecties.

Vooral kwetsbare groepen, zoals personen met een migratieachtergrond, mannen die seks hebben met mannen, transpersonen en sekswerkers, ervaren nog steeds tal van moeilijkheden als het gaat om toegang tot preventieve zorg. Daarnaast blijft het stigma rond hiv, homoseksualiteit en sekswerk hardnekkig bestaan.

We merken ook dat jongeren minder met hiv of soa’s bezig zijn. Fenomenen zoals condoommoeheid en chemsex nemen toe. Sommige personen hebben meer wantrouwen tegenover medicatie sinds de COVID-19-pandemie. Die evoluties kunnen de risico's op hiv-transmissie mogelijk weer doen toenemen. We moeten dus op zoek gaan naar de redenen waarom mensen zichzelf niet beschermen, zodat we oplossingen kunnen bedenken die daar antwoorden op kunnen bieden. Ondanks onze vooruitgang blijven investeringen in hiv-preventie en onderzoek dus nodig.

PrEP-medicatie blokkeert de verspreiding van hiv in het lichaam.

Wat is PrEP precies?

Thijs: PrEP staat voor ‘Pre-Exposure Prophylaxis’. Het is een preventieve strategie. Mensen die een hoog risico lopen op hiv-besmetting nemen orale medicatie in om te voorkomen dat ze het virus krijgen. PrEP blokkeert de verspreiding van hiv in het lichaam wanneer een persoon wordt blootgesteld aan het virus.

Je werkt al enige jaren op hiv-preventie via PrEP. Kun je ons wat meer vertellen daarover?

Thijs: Zeker. Mijn betrokkenheid bij hiv-preventie begon met de Be-PrEP-ared-studie. Dat was een onderzoek van 2015 tot 2018 naar de haalbaarheid van orale PrEP voor homomannen. Deze studie leidde tot waardevolle inzichten over manieren waarop PrEP kan werken als preventiemiddel. Na deze studie heb ik me beziggehouden met verschillende projecten, waaronder het uitbreiden van de implementatie van PrEP in België en onderzoeken bij kwetsbare groepen zoals mannen die seks hebben met mannen in West-Afrikaanse landen.

Wat zie jij als de grootste uitdagingen in hiv-preventie, vooral met betrekking tot de acceptatie van PrEP?

Thijs: Het is van cruciaal belang om de aanhoudende kloof in kennis en toegang tot PrEP aan te pakken. We moeten blijven onderzoeken waarom sommige mensen geen toegang hebben tot PrEP of ervoor kiezen om het niet te gebruiken, en vervolgens effectieve strategieën ontwikkelen om deze barrières te overwinnen. Daarnaast moeten we blijven werken aan het verminderen van stigma rond hiv en PrEP, want ook dat verhindert mensen om toegang zoeken tot preventieve zorg.

Kun je deze barrières nader toelichten?

Thijs: Ten eerste is niet iedereen op de hoogte van hiv, de risico’s en de mogelijkheden om infecties te vermijden. Je kan je inbeelden dat het niet makkelijk is om dergelijke informatie te verspreiden bij homomannen in regio’s of gebieden waar het strafbaar is voor mensen om seks te hebben met iemand van hetzelfde geslacht. Ten tweede zijn er logistieke uitdagingen: is er een bereikbare en betrouwbare mogelijkheid om je te laten testen? Is er een geschikte zorgverlener die PrEP kan voorschrijven en regelmatige follow-up zorg kan bieden? Het kan een fysieke barrière zijn, zoals een grote afstand. Maar ook angst, schaamte en stigma rond hiv en PrEP spelen een grote rol, vooral in sommige gemeenschappen waar het gebruik van PrEP wordt gezien als een teken van risicogedrag of promiscuïteit. In landen waar homoseksualiteit strafbaar of niet sociaal aanvaard is, kan alleen al het bezit van PrEP-medicatie verregaande gevolgen hebben, zoals uitsluiting, stigmatisering of erger.

De personen die vandaag het meest risico lopen op hiv-besmetting hebben niet altijd de mogelijkheid om van hun bescherming een prioriteit te maken. Groepen zoals sekswerkers en migranten die bezig zijn met overleven, maken van hiv-preventie niet altijd een prioriteit, en nog minder wanneer ze onvoldoende geïnformeerd zijn over het bestaan en de risico’s van het virus.

We zien ook dat bij hedendaagse jongeren hiv minder bedreigend overkomt dan bij personen die nog de jaren ’80 en later van dichtbij hebben beleefd. Dat uit zich ook in de stijgende soa-cijfers in Europa en de rest van de wereld. Een condoom dragen als bescherming is niet zo vanzelfsprekend meer.

Steun ons onderzoek

Onze missie is om wetenschap te leveren voor wereldwijde gezondheid, een streven waar u ook aan kunt bijdragen. Door het ITG te steunen, helpt u ons de wereldwijde gezondheidsuitdagingen aan te pakken.

Ontdek hoe je ons kan steunen

De sociaal verpleegkundigen van het ITG houden elk jaar acties om het stigma rond hiv te bestrijden.

Hoe proberen jullie die complexe uitdagingen aan te pakken?

Thijs: Een voorbeeld waarbij we de toegang to PrEP willen verhogen, is een proefproject in Zambia. Daar bieden we PrEP via vending machines aan. Als gebruiker krijg je een code waarmee je uit de automaten je PrEP-medicatie kan krijgen. Die anonimiteit verlaagt de drempel en het schaamtegevoel.

Daarnaast onderzoeken we mogelijkheden tot zelf stalen te nemen en zelftesten. Dit werkt niet alleen drempelverlagend maar biedt ook andere voordelen. Momenteel zijn er ongeveer 8000 PrEP-gebruikers in België, maar dit aantal zou veel hoger kunnen zijn. Er was voorheen een overweldigende vraag naar PrEP, wat leidde tot lange wachttijden voor afspraken bij hulpcentra. Hoewel deze wachttijden worden aangepakt, blijft er behoefte aan meer capaciteit om iedereen effectief te behandelen en om de bredere context van hiv-preventie goed te onderzoeken. Zelftesten kunnen hierbij helpen, door de druk op de bestaande gezondheidsdiensten te verminderen.

Naast onderzoeken naar verbeterde toegang, voeren we onderzoek uit om de acceptatie van PrEP te begrijpen en te vergroten, in het bijzonder bij kwetsbare bevolkingsgroepen. We kijken naar de redenen waarom mensen ervoor kiezen om geen PrEP te gebruiken en wat voor hen wel aanvaardbare methoden zijn voor hiv-preventie.

Een concreet voorbeeld is ons project in Burkina Faso. Dat gaat dieper in op de barrières die sekswerkers ondervinden op vlak van hiv-preventie. Voor hen is orale PrEP sinds juli 2021 beschikbaar. Toch starten heel weinig van hen met PrEP en zij die wel starten, stoppen doorgaans snel. Waarom is dat? We gaan hier samen met de lokale partners en sekswerkers zoeken naar mogelijke antwoorden, en we gaan ook samen interventies rond de opstart en opvolging van PrEP ontwikkelen.

Hoe zie jij de toekomst van hiv-preventie, met de nieuwe ontwikkelingen en maatschappelijke veranderingen?

Thijs: Die toekomst ziet er veelbelovend uit, met nieuwe technologieën en benaderingen die de effectiviteit en toegankelijkheid van preventieve zorg kunnen verbeteren. Langwerkende injecteerbare PrEP is een voorbeeld van zo’n innovatie. Het heeft potentieel om therapietrouw te vergroten en de toegang tot PrEP te verbeteren voor mensen die moeite hebben met dagelijkse pillen. Toch mogen we dergelijke innovaties niet overschatten. Het verminderen van structurele barrières, zoals stigma en ongelijkheid in de gezondheidszorg, zal nodig blijven.

Er is ook meer onderzoek nodig naar andere problemen die vaker voorkomen bij personen met een hoog risico op een hiv-infectie. Dankzij PrEP komen heel veel zorgbehoevende doelgroepen in het zorgcircuit terecht, terwijl ze daarvoor onder de radar bleven. Daardoor merken we dat de realiteit een heel stuk complexer is. Waarom nemen sommige groepen disproportioneel vaak deel aan seksueel gedrag met een risico op hiv? Wat zijn oorzaken?

Tot slot is het belang van sensibiliseren en preventie in mijn ogen echt cruciaal om de hiv-gevallen verder naar omlaag te halen.

Welke onderzoeksgebieden verdienen volgens jou verdere verkenning op het gebied van hiv-preventie, en welke meerwaarde kan het Instituut voor Tropische Geneeskunde daarin betekenen?

Thijs: Naast de mogelijke impact van nieuwe preventieve producten, blijft bereik een groot probleem. Hoe komen de producten effectief tot bij de groepen die ze het meest nodig hebben, en hoe kunnen we moeilijk bereikbare gemeenschappen bereiken? Dit vereist niet alleen meer onderzoek op het gebied van volksgezondheid, maar ook onderzoek naar de toepassing van preventiestrategieën in verschillende omstandigheden.

Hoewel de situatie rond hiv in sommige delen van de wereld stabiel lijkt of zelfs daalt, blijft het aantal getroffenen wereldwijd hoog, vooral in werelddelen waar toegang tot preventieve zorg beperkt is. Het ITG kan daar een cruciale rol innemen. Niet enkel door de enorme ervaring die opgebouwd is rond de implementatie van PrEP, maar vooral dankzij onze sterke focus op community-based-benaderingen en onze lokale partnerschappen. Door samenwerking en het delen van kennis te stimuleren, kunnen instellingen zoals het ITG de toekomst van hiv-preventie helpen vormgeven en ervoor zorgen dat niemand achterblijft in de strijd tegen hiv/aids, en dat op een duurzame manier samen met de meest getroffen gemeenschappen.

Spread the word! Deel dit artikel op