28 juni 2023 Artikels

"Jij bent de geknipte persoon voor deze opdracht ...": Hoe een telefoontje mijn carrière lanceerde

Sinds hij promoveerde aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen, gaat het dr. Daniel Mukadi-Bamuleka voor de wind. Hij verscheen op de voorpagina van de laatste uitgave van The Lancet eBioMedicine Discovery Science en is de directeur van het spiksplinternieuwe Rodolphe Mérieux-laboratorium van het National Institute of Biomedical Research (INRB) in Goma, in de provincie Noord-Kivu in de Democratische Republiek Congo (DRC). Deze indrukwekkende prestaties waren de aanleiding voor een interview met de getalenteerde viroloog.

Dr. Mukadi-Bamuleka op de voorpagina van The Lancet eBioMedicine, mei 2023, Volume 91

Recente verschijningen in internationaal gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften leverden je veel naamsbekendheid op. Daarvoor kenden we je bij het ITG al als promovendus. Kan je ons vertellen hoe je loopbaan als onderzoeker begon en waarom je besloot om je onderzoek aan ebola te wijden?

Ik begon in 2012 aan mijn specialisatie in medische biologie en virologie aan de universiteit van Kinshasa. Mijn onderzoek was toen gericht op seksueel overdraagbare aandoeningen zoals hiv en hepatitis bij mannen die seks hebben met mannen en arbovirussen zoals dengue en chikungunya. In die tijd deed ik ook veldonderzoek voor INRB en was ik met de Centers for Diseases Control and Prevention (VSA) en de Kinshasa School of Public Health betrokken bij een onderzoeksproject naar een mpox-uitbraak.

In 2015, toen ik voor INRB werkte, raakte ik voor het eerst betrokken bij ebola-onderzoek. We zochten naar antilichamen bij gezondheidswerkers en overlevenden van de uitbraken in Yambuku (1976) en Kikwit (1995). Het was niet mijn plan om mijn carrière enkel aan ebola te wijden, maar van het een kwam het ander. In 2017 onderzochten we met een internationaal onderzoeksteam het reservoir van het ebolavirus bij vleermuizen, knaagdieren en andere kleine zoogdieren. In mei 2018 werd ik naar de Evenaarsprovincie geroepen om eboladiagnostiek te coördineren, eerst aan de zijde van dr. Placide Mbala van INRB, daarna alleen, in de dorpen Iboko en Itipo.

Dr. Mukadi-Bamuleka tijdens een ebola-uitbraak in de DRC. Foto (c) INRB

Je stond toen op het punt om te promoveren aan het Robert Koch Institute (RKI) in Berlijn. Een telefoontje bracht daar echter verandering in?

Precies. In 2017 was ik in het kader van een sandwich-programma tussen INRB en het RKI aan een doctoraatsprogramma aan het RKI begonnen. In mei 2018 werden er in de Evenaarsprovincie op verschillende plaatsen ebola-uitbraken geconstateerd. We bevestigden de monsters in INRB Kinshasa en werden ingeschakeld om diagnostiek uit te voeren in de drie epicentra. Ondanks de uitdagingen hadden we de uitbraak binnen 2,5 maand met succes onder controle. Dat is uitzonderlijk snel. Kort daarna was er een nieuwe uitbraak in het oosten van de DRC. De monsters werden ‘s nachts door de collega's onderzocht. Om 05.00 uur belde professor Steve Ahuka-Mundeke, het hoofd van de afdeling Virologie en mijn adviseur: "Er is een Ebola-uitbraak in Beni.” Daarop zei ik: “Maar de vorige uitbraak is pas achter de rug en er zijn rebellen aanwezig in de regio.” Prof. Ahuka-Mundeke antwoordde: “Daarom heb ik jou gekozen. Jij bent de geknipte persoon voor deze opdracht. Ik vraag je niet om je advies, je moet er naartoe gaan. Professor Muyembe denkt dat je kunt helpen. Je vlucht vertrekt over dertig minuten." Ik kon niet weigeren.

In augustus heb ik samen met laborant Bibiche Nsunda een laboratorium opgezet in Beni, het hoofdkwartier van de respons. Bibiche en ik, de eerste minister van Volksgezondheid en de provinciegouverneur van Noord-Kivu, waren de eerste mensen uit Kinshasa ter plaatse. De nieuwe veldlaboratoria vereisten een goede coördinatie. Dat werd mijn taak.

De uitbraak verspreidde zich over meerdere regio's. Hoe ben je erin geslaagd om die onder controle te krijgen?

De uitbraak verspreidde zich snel over de provincies Noord- en Zuid-Kivu en Ituri. In totaal hebben we 13 veldlaboratoria verspreid over de drie provincies opgezet. Mijn team en ik verdeelden onze inspanningen over verschillende epicentra in het oosten van de DRC, waarop ik toezicht hield onder de directe supervisie van prof. Ahuka-Mundeke en de leiding van prof. Muyembe-Tamfum. Tijdens deze periode konden we rekenen op extra ondersteuning, onder meer van dr. Anja De Weggheleire van het ITG. Ik ontmoette haar in Beni, waar ze mij voorstelde om mijn doctoraat aan het ITG te beginnen. "Ik wil dat je naar het ITG komt en aan je doctoraat begint. Je krijgt goede begeleiders en zal werken in een goede onderzoeksomgeving. Je traject zal sneller gaan dan waar je nu bent". Gelukkig stemde prof. Ahuka-Mundeke in met een doctoraatstraject aan het ITG.

Doctoraatsverdediging van dr. Mukadi-Bamuleka, 27 maart 2023. Van links naar rechts: Prof. Peter Delputte (UA), Prof. Wim Vanden Berghe (UA), Prof. Jean-Jacques Muyembe (INRB), Prof. Jean-Marie Kayembe (Université Kinshasa), Dr. Daniel Mukadi-Bamuleka, Prof. Steve Ahuka-Mundeke (INRB), Prof. Rosanna Peeling (LSHTM), Prof. Johan Van Griensven (ITG) en Prof. Kevin Ariën (ITG)

Zo gezegd, zo gedaan vertrok ik voor een maand naar Antwerpen om mijn ITG-promotoren te ontmoeten en mijn thesisonderwerp te bespreken. Helaas kon mijn tweede bezoek niet doorgaan omwille van de COVID-19-pandemie en de daaropvolgende lockdowns in België en de DRC. Ik moest mijn inschrijving dus uitstellen. Ik bleef in het veld om de diagnostiek, de uitbraak, de gegevensverzameling en verslaggeving verder op te volgen.

Hoe was je ervaring aan het ITG?

In november 2019 ontmoette ik, gewapend met voorlopige onderzoeksdata, mijn toekomstige doctoraatssupervisors prof. dr. Kevin Ariën en prof. dr. Johan van Griensven aan het ITG. Dankzij hun interesse in mijn werk, de reeds lopende onderzoekssamenwerking en de dringende noodzaak om een verzameling ebolamonsters te testen, waren ze overtuigd van mijn project. Uiteindelijk schreef ik me in februari 2021 in aan het ITG. De combinatie van het al verrichte werk, de perfecte afstemming van ambities en de bereidheid van alle betrokken instellingen, zorgde ervoor dat ik twee jaar later mijn promotietraject kon afronden.

Eerst gooide ebola roet in het eten en toen dwong de COVID-19-pandemie je om je doctoraat uit te stellen. Vloog je er daarna meteen terug in?

Terwijl we bezig waren met de voorbereidingen om de veldlaboratoria te sluiten en terug naar Kinshasa te reizen, trof COVID-19 Goma, in maart 2020. Dat veranderde onze plannen. Mijn eerste reactie was: "Ik ben zo moe, laat me naar huis gaan om mijn terug familie te zien." Ik was helemaal uitgeput. Maar we moesten stante pede COVID-19-laboratoria implementeren. Professor Muyembe vroeg me om hoogbeveiligde laboratoria in te richten, wat het begin van de Goma-afdeling van INRB luidde. De strategische ligging vlakbij Rwanda en Oeganda en de aanwezigheid van een binnenhaven en een internationale luchthaven, maakte Goma de geknipte locatie voor een laboratorium.

In het begin van onze respons moesten we waken over een constante stroomvoorziening, inclusief brandstof voor de voortdurende werking van drie stroomgeneratoren en het waarborgen van middelen voor het voortbestaan van het laboratorium. Het INRB hielp bij de levering van reagentia en voorraden en zorgde voor de juiste contacten en partnerschappen. In de eerste weken leverden de provinciale autoriteiten nog brandstof om het lab te kunnen laten draaien. In augustus 2020 verbeterde de situatie, en vanaf dat moment moesten alle reizigers naar binnen- en buitenland betalen voor een COVID-19-test. Daardoor stabiliseerde onze financiële situatie.

Je bent nu directeur van het Institut National de Recherche Biomedicale in Goma. Het laboratorium is vernoemd naar Rodolphe Mérieux. Waar komt die naam vandaan?
Inderdaad, mijn ervaring met het beheer van de veldlaboratoria heeft inderdaad bijgedragen aan mijn benoeming. We hebben veel steun ontvangen van de Mérieux Foundation. Dat is een onafhankelijke stichting die zich inzet voor de bestrijding van infectieziekten. Professor Muyembe, de winnaar van de Christophe Mérieux-prijs 2015, pleitte voor onze behoeften en benadrukte de moeilijkheden waarmee we werden geconfronteerd, ondanks de enorme inspanningen en toewijding van onze teamleden en andere stakeholders. De Mérieux Foundation toonde veel interesse in het ondersteunen van onze infrastructuurbehoeften.

"Technisch gezien is de situatie stabiel. We zijn volledig operationeel en kunnen bij eventuele nieuwe virusaanvallen optreden. Natuurlijk blijft het een uitdaging om personeel te financieren en de flankerende kosten te dekken."

Daniel Mukadi-Bamuleka

Nu de situatie stabiel is, zijn er nog uitdagingen op professioneel of op persoonlijk vlak?

Een van mijn prioriteiten is de professionele ontwikkeling van mijn personeel. Wie tijdens de ebola- en COVID-19-uitbraken werkte, moet dringend de kans krijgen om zijn of haar vaardigheden te verbeteren. Tot nu toe hebben we met succes medewerkers naar Frankrijk, Tanzania, Senegal, Kenia, Japan en het ITG gestuurd. We zetten ons, met andere woorden, voortdurend in om bij te dragen aan capacity sharing. Daarnaast wil ik mijn open-deur-strategie verder uitwerken. We hebben samenwerkingsverbanden met partners in de Verenigde Staten, Frankrijk, België, het Verenigd Koninkrijk, Tanzania, Oeganda, Kenia, Sierra Leone en Congo-Brazzaville. Ik vind het cruciaal om connecties en netwerken op te bouwen met de teams en andere professionals, In het buitenland én op de verschillende onderzoeksterreinen.

Laboratorium Rodolphe Mérieux INRB-Goma (DRC)

"Met cofinanciering van USAID stuurde de Mérieux Foundation laboratoriumcontainers per vliegtuig naar Kigali in Rwanda, en vervolgens naar de DRC. De infrastructuur omvatte hoogbeveiligde BSL-3 & BSL-2-laboratoriumcontainers, een gekoelde opslagcontainer, drie generatoren en een mobiele BSL-2-faciliteit in een voertuig. We voegden twee koelcellen, een pathogeen genomics-, een immunologie-serologie-, een klinisch biologisch-, een bacteriologisch-en een conventioneel PCR-laboratorium en een administratief gebouw toe. Momenteel zijn we voor verschillende provincies in oostelijk DRC betrokken bij de surveillance van ziekten, waaronder ebola, COVID-19, de pest, cholera, mpox, Rift Valley-koorts, Marburg-hemorragische koorts, en bacteriële meningitis."

Dr. Mukadi-Bamuleka en Lut Lynen, directeur van het ITG

Tot slot, wat zijn je ambities?

(Glimlacht) Dat is een lastige vraag, ik heb er eerlijk gezegd nog niet eerder over gesproken. Voor mij is het belangrijk om expertise te delen, om op zowel nationaal als internationaal niveau actief te zijn, lezingen en conferenties bij te wonen en sterke banden te creëren. Het geeft mij voldoening om door middel van mijn parcours en ervaringen anderen te inspireren tot een wetenschappelijke carrière. Een bron voor inspiratie voor mij is professor Muyembe. In zijn voetsporen treden, is een van mijn grootste ambities.

Tot slot wil ik mijn dank betuigen aan het ITG en INRB. Aan het ITG voor de goede begeleiding en voor de geweldige mensen die mij thuis deden voelen in Antwerpen. Ik denk aan de collega’s van de Departementen Biomedische en Klinische Wetenschappen, de medewerkers van de studentendienst, het Outbreak Research Team, het DRC-kantoor, voormalig directeur Marc-Alain Widdowson en huidig directeur Lut Lynen. Kortom, het volledige ITG-team. Vervolgens wil ik bij mijn thuisinstelling professor Muyembe-Tamfum bedanken voor zijn leiderschap en visie en mijn promotor professor Ahuka-Mundeke, mijn ervaren collega’s, het personeel bij INRB, de Universiteit van Kinshasa, de afdeling Virologie en het laboratorium Rodolphe Mérieux voor de steun.

Spread the word! Deel dit artikel op