11 december 2023 Artikels

"Ik wilde niet dat we zouden achterblijven"

Interview met alumnus Jean-Claude Semuto Ngabonziza

Claude in January 2023 at an ITM Rwanda partner meeting_s

Jean-Claude Semuto Ngabonziza is een alumnus van het ITG uit Rwanda met een indrukwekkend parcours. Tijdens zijn doctoraat ontdekte hij het probleem van valse resistentie bij tuberculosepatiënten, met een grote verandering in het diagnostisch algoritme van het nationale tbc-programma van Rwanda tot gevolg. In 2022 werd Rwanda, dankzij de inspanningen van Claude, samen met het Biomedical Centre (RBC) en het Ministerie van Volksgezondheid, lid van de EDCTP-associatie. Deze associatie werkt samen met Europa en sub-Saharaans Afrika naar de bestrijding van infectieziekten. Claude is nu technisch adviseur voor Rwanda.

Je bent bioloog, een biomedisch wetenschapper. Wat inspireerde je om onderzoeker te worden?

Als kind hield ik erg van wiskunde en aspireerde ik om wiskundeleraar te worden. Op de middelbare school ontdekte ik dat er meer is dan alleen lesgeven - wetenschap en onderzoek bijvoorbeeld! Ik raakte erg geïnteresseerd in biologie en koos voor biomedische wetenschappen: de laboaspecten van de gezondheidszorg. Wetenschap is zoeken naar nieuwe dingen en dat werkt erg motiverend. Tijdens mijn bachelor richtte ik me op tuberculose, dat mijn voornaamste interessegebied bleef tijdens mijn masteropleiding in de medische microbiologie aan de Universiteit van Nairobi in Kenia, en tijdens mijn doctoraat aan het ITG in Antwerpen.

ICF of RR-TB patient by Claude and co_crop

Claude en zijn collega's interviewen een tbc-patiënt

Waarom tuberculose?

Tuberculose, kortweg tbc, staat op de negende plaats van belangrijkste doodsoorzaken in de wereld. Meer dan 25% van de tbc-sterfgevallen vindt plaats in Afrika. Bovendien wordt tbc steeds resistenter tegen behandeling en vormt multidrug-resistente tbc (MDR-TB) wereldwijd een grote gezondheidsbedreiging. Tuberculose is een van de vele ziekten die hand in hand gaan met armoede: het zijn vooral arme mensen die worden getroffen. Mijn doel is om hun lijden te verlichten.

Wanneer begon je traject bij het ITG?

In 2014, toen ik bij het nationale tbc-referentielaboratorium in Rwanda werkte, woonde ik een netwerkbijeenkomst over tuberculose bij op het ITG, in plaats van onze vaste vertegenwoordiger die niet aanwezig kon zijn. Dat was mijn eerste keer in België en in Europa! Het korte verblijf van drie dagen tekende mijn verdere carrière voorgoed. In 2016 voltooide ik de korte cursus Clinical Research and Evidence-Based Medicine van het ITG. Het jaar daarop schreef ik me in voor een individual PhD-traject, aangemoedigd door het 'mycobacterieteam' van het ITG.

Antimicrobial resistance_tubeculosis_with Krista at ITM in 2020

Claude en Kristina Fissette van het tuberculoselabo van het ITG

Met je promotieonderzoek wou je de diagnostiek van rifampicineresistente tuberculose verbeteren, maar je deed een aantal onverwachte ontdekkingen tijdens je onderzoek.

Zeg dat wel! (lacht) Het doel van mijn doctoraat was om de diagnose van rifampicineresistente tbc te verbeteren. Rifampicine is het krachtigste medicijn tegen tbc dat momenteel beschikbaar is, maar resistentie belemmert de behandeling en bestrijding. Toen we patiënten met (rifampicine)resistente tuberculose rekruteerden voor ons onderzoek, ontdekten we dat degenen met een lage bacteriële belasting ten onrechte met resistente tuberculose werden gediagnosticeerd. Dat was enorm belangrijk om te weten, want de behandeling tegen niet-resistente tuberculose is niet-toxisch en gemakkelijker te volgen. Aan de andere kant vereist resistente tbc een langere tweedelijnsbehandeling met giftigere en duurdere injecteerbare geneesmiddelen. Deze moeten in ziekenhuizen worden toegediend, wat betekende dat patiënten meerdere maanden in het ziekenhuis opgenomen en geïsoleerd moesten worden. Onze bevindingen leidden tot een cruciale aanpassing in het diagnostisch algoritme van het nationale tbc-programma, waardoor patiënten de juiste behandeling konden krijgen. De tweede onverwachte ontdekking was de identificatie van een nieuwe stam van de tbc-bacterie: Lineage 8, die resistent is tegen de belangrijkste tbc-medicatie. De stam is uiterst zeldzaam en beperkt tot het Grote Merengebied in Afrika.

Claude in his lab with colleagues in 2022_crop

Claude met zijn collega's in het Rwanda Biomedical Centre (RBC)

Het lijkt erop dat je vier drukke jaren hebt gehad!

Absoluut! Van die (bijna) vier jaar bracht ik er meer dan tweeënhalf door in Antwerpen! De tijd vloog voorbij. Mijn begeleiders en de studentendienst waren heel flexibel, en mijn familie steunde me door dik en dun. Mijn vierde kind werd geboren tijdens mijn studies! Ik heb veel te danken aan mijn vrouw en mijn gezin. Mijn doctoraat was een teamprestatie.

Na je doctoraat keerde je terug naar het Rwanda Biomedical Centre.

Inderdaad, in maart 2022 werd ik Acting Division Manager of Research Innovation and Data Science bij het RBC. In juli 2023 werd ik benoemd tot Health Scientific Innovation Analyst - een nieuwe onderzoeksfunctie op hoog niveau. Ik breng steeds minder tijd door in het tuberculoselabo, maar we zetten grote stappen op weg naar belangrijke partnerschappen die onze instelling enorm zullen helpen. De eerste mijlpaal is dat we deel zijn van de vijfde kaderovereenkomst tussen het ITG en het Belgisch Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp (DGD). We werken samen rond tuberculose, malaria, rationeel gebruik van antibiotica en de versterking van gezondheidssystemen. We hebben al een PhD-positie voor malaria en hebben een getraind team op het gebied van antimicrobiële stewardship. Ons tbc-laboratorium wordt versterkt; het is kandidaat om Supranationaal Referentielaboratorium te worden - ik twijfel er niet aan dat we die status zullen bereiken!

2022 had nog iets anders voor je in petto: Rwanda werd lid van EDCTP. Wat betekent dat voor jou en je land?

Ik denk dat dit een van de grootste verwezenlijkingen van mijn leven is geweest! (lacht) Toen ik na mijn PhD naar huis terugkeerde, realiseerde ik me dat het voor mijn instelling en Rwanda in het algemeen heel gunstig zou zijn om lid te worden van het European and Developing Countries Clinical Trials Partnership (EDCTP). Het doel van EDCTP is om gezondheidstechnologieën voor armoedegerelateerde ziekten te bevorderen en de opbouw van onderzoekscapaciteit in Afrika te ondersteunen. Het netwerk en de samenwerkingen die het lidmaatschap met zich meebrengt, zijn minstens zo waardevol. Ik wilde gewoon niet dat ons land zou achterblijven - ik wilde er deel van uitmaken. Daarom stelden we een conceptnota op en informeerden we het Ministerie van Volksgezondheid, dat op zijn beurt het kabinet inlichtte, en de regering gaf groen licht. Ik ben dankbaar dat onze regering dit in zo'n korte tijd voor elkaar heeft gekregen en ben erg blij met wat we hebben bereikt. Bovendien hebben we onlangs de mogelijkheid gekregen om het volgende EDCTP-forum in 2025 in Kigali te organiseren, een bewijs van de stijgende impact van Rwanda.

ITG en Rwanda

In 2022 werd Rwanda een partnerland in onze vijfde raamovereenkomst met de DGD, met twee partnerinstellingen: het Rwanda Biomedical Centre (RBC), de centrale instantie voor de uitvoering van de gezondheidszorg in Rwanda, en de Universiteit van Rwanda. Het programma voor capaciteitsuitwisseling is gericht op de versterking van onderzoek en diensten met betrekking tot tuberculose, malaria, helminthische infecties, het juiste gebruik van antibiotica, de versterking van gezondheidssystemen, en de ontwikkeling en uitrol van vaccins.