29 januari 2025 Artikels

De laatste meters in de eliminatie van slaapziekte

Het door EDCTP gefinancierde StrogHAT-project wil het eerste noodzakelijke bewijs leveren om het veelbelovende acoziborol te integreren in nationale bestrijdingsprogramma's voor slaapziekte, een ziekte die afneemt, maar nog niet overwonnen is.

Tseetseevliegen zijn de enige vectoren van humane Afrikaanse trypanosomiasis in heel Sub-Saharaans Afrika.

Een afnemende maar aanhoudende dreiging

Humane Afrikaanse trypanosomiasis (HAT), beter bekend als slaapziekte, is een dodelijke parasitaire ziekte die al tientallen jaren Sub-Saharaans Afrika teistert, met name de Democratische Republiek Congo (DRC). De ziekte wordt via de beet van een tseetseevlieg overgedragen en ontwikkelt zich geruisloos. De eerste symptomen worden vaak verward met vaker voorkomende aandoeningen. Zonder behandeling is slaapziekte bijna altijd dodelijk.

Ooit was de ziekte wijdverspreid, maar de afgelopen jaren is ze drastisch teruggedrongen dankzij intensieve controle-inspanningen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft het ambitieuze doel gesteld om de transmissie van slaapziekte tegen 2030 te onderbreken - een mijlpaal die ooit binnen handbereik leek. Toch waarschuwen ITG-experts dat, zonder voortdurende waakzaamheid, screening en betrokkenheid van de gemeenschap, slaapziekte opnieuw kan opduiken, ondanks de jarenlange vooruitgang. "In een wereld die geteisterd wordt door andere enorme gezondheidsproblemen, lijken 800 tot 900 gevallen per jaar misschien triviaal", zegt ITG-parasitoloog Jakke Van den Abbeele. "Maar als we de inspanningen niet volhouden, zal de ziekte haar kans grijpen en over 10 tot 15 jaar opnieuw de kop opsteken."

De belofte van acoziborol in de behandeling

Er kunnen twee soorten HAT worden onderscheiden: Trypanosoma brucei gambiense (gHAT), die voorkomt in West- en Centraal-Afrika en verantwoordelijk is voor 92% van de gemelde gevallen, en Trypanosoma brucei rhodesiense, die voornamelijk voorkomt in Oost- en Zuidelijk Afrika.

Tot voor kort was de behandeling van gHAT een ingewikkeld en vaak riskant proces. De beschikbare behandelingen waren toxisch en het diagnostisch proces bestond uit meerdere stappen: serologische screening, microscopische bevestiging en een lumbaalpunctie (ruggenprik) om het ziektestadium te bepalen. Door deze omslachtige aanpak overleed tot 50% van de patiënten, omdat veel patiënten het proces nooit volledig afmaakten. De situatie werd verder bemoeilijkt door de beperkte gezondheidszorginfrastructuur in plattelandsgebieden, waardoor opvolging moeilijk was. Bovendien vermeden veel mensen testen uit angst voor invasieve procedures.

Het landschap veranderde drastisch met de ontwikkeling van acoziborole, een orale behandeling met een eenmalige dosis die de behandeling van slaapziekte fundamenteel kan veranderen. Recente fase III-klinische studies toonden aan dat acoziborole 98,1% effectief is, ongeacht het ziektestadium. Nog belangrijker is dat er geen ruggenprik nodig is, waardoor het veiliger, eenvoudiger en toegankelijker is. Met deze doorbraak denken experts aan een screen and treat-aanpak, waarbij personen die positief testen onmiddellijk behandeld kunnen worden. Dit maakt ingewikkelde bevestigingsprocedures overbodig en vergroot de kans dat patiënten genezen voordat ze ernstige symptomen ontwikkelen.

Elena Nicco

StrogHAT brengt acoziborole naar het veld

Het StrogHAT-project loopt voorop bij de implementatie van deze nieuwe behandelingsstrategie in real-worldsettings. De missie van het project is duidelijk: het leveren van het eerste noodzakelijke bewijs om acoziborole te integreren in nationale programma's voor de bestrijding van HAT. "De behandeling blijkt verrassend effectief," verklaart Elena Nicco, expert in infectieziekten en hoofdonderzoeker van het StrogHAT-project bij het ITG. "Drie pillen en je bent behandeld. Het is echter niet haalbaar om een hele bevolking van 300 miljoen mensen te behandelen voor een ziekte die naar schatting slechts enkele honderden mensen treft. In plaats daarvan moeten we blijven inzetten op gerichte interventies, voortdurende screening en robuuste financiering."

Door de diagnose en behandeling te vereenvoudigen, wil StrogHAT de acceptatie door patiënten vergroten, de toegang tot zorg verbeteren en uiteindelijk de eliminatie van gHAT versnellen, in lijn met het WHO-doel om de overdracht van slaapziekte tegen 2030 te stoppen.

Eerste patiënten reeds behandeld

September 2024 markeerde een belangrijke mijlpaal in het StrogHAT-project, toen de eerste patiënten werden ingeschreven in de klinische studie. Op 15 september ontving de eerste proefpersoon acoziborole. Sindsdien zijn meer dan 100 seropositieve gHAT-patiënten behandeld. Het onderzoek loopt nog, en nieuwe gevallen worden geïdentificeerd door grootschalige screenings in endemische dorpen en passieve casusdetectie in 31 gezondheidszorginstellingen in de regio Equateur Nord in de DRC.

De toegewijde teams zetten hun inspanningen voort en bereiden zich voor op de volgende fase van monitoring. Hun inzet biedt hoop dat slaapziekte snel tot het verleden zal behoren en voorkomt dat jaren van vooruitgang ongedaan worden gemaakt. Met aanhoudende steun en innovatieve behandelingen zoals acoziborole is een toekomst zonder slaapziekte dichterbij dan ooit.

Het StrogHAT-project wordt gefinancierd door het Horizon Europe research and Innovation Programme van de Europese Unie, Global Health EDCTP3, en geleid door het ITG, in samenwerking met Institut National de Recherche Biomédicale (DRC), Programme National de Lutte contre Trypanosomiase Humaine Africaine (DRC), Institut de Recherche pour le Développement (Frankrijk) en Drugs for Neglected Diseases Initiative (Zwitserland).

(c) Header: Veerle Lejon ( Institut de Recherche pour le Développement)

Wil je meer weten over het werk van Jakke en Elena?

Ze delen hun persoonlijke ervaringen en inzichten over de laatste fase van de eliminatie van slaapziekte in het derde seizoen van onze ITG-podcast Transmission – verschijnt in maart 2025!

Luister naar Transmission

Spread the word! Deel dit artikel op