5 maart 2025 Artikels

Van een (tijger)mug geen olifant maken

Exotische steekmuggen, zoals de Aziatische tijgermug, rukken op in België. Hoe kunnen we hun verspreiding tegengaan? Entomoloog dr. Wim Van Bortel legt het uit.

Tijgermug (Aedes albopictus)

Kan je kort vertellen wat MEMO+ is en wat het inhoudt?

WIM MEMO+ is een monitoringsproject voor de tijgermug. We willen in kaart brengen waar deze mug zich in België bevindt. Dat is cruciaal, want het kennen van de exacte locaties helpt om de verspreiding te begrijpen en, waar mogelijk, in te perken.

Wat is de Aziatische tijgermug en waarom vormt ze een gevaar?

WIM De Aziatische tijgermug (Aedes albopictus) kan virussen overdragen die onze inheemse muggen niet verspreiden. De bekendste virussen zijn dengue, chikungunya en zika, en die willen we hier natuurlijk liever niet. Sinds de jaren 80 heeft de mug zich in Europa gevestigd. Eerst in Albanië, daarna in Italië en Frankrijk. Nu zien we dat ze ook bij ons opduikt, vooral via autoverkeer. Ons doel is om dit in kaart te brengen en te kijken welke maatregelen we kunnen nemen.

In het MEMO+-project zoeken we jaarlijks naar exotische steekmuggen op bekende importlocaties. Daarnaast kunnen burgers zelf steekmuggen melden om de verspreiding beter in kaart te brengen.

Kan je een voorbeeld geven van een plek in België waar de tijgermug al voorkwam?

WIM Sinds 2000 hebben we de tijgermug op zo'n 48 locaties in België gedetecteerd. Dat betekent niet dat ze effectief overal gevestigd is, het kan ook slechts over één waarneming gaan. In 2022 startten we MEMO+ als een burgerwetenschapsproject, wat ons veel meer inzicht gaf in de verspreiding. Voorheen richtten we ons vooral op zogenoemde "points of entry" zoals bandenbedrijven, plantenhandel en havens. Maar sinds 2018 zien we ze steeds vaker opduiken bij parkings langs de autowegen, vooral op routes naar Zuid-Frankrijk, waar de mug gevestigd is. Dankzij burgerwetenschap merken we dat we ze in residentiële wijken terugvinden, met veel meldingen langs de as Brussel-Antwerpen en rond Gent. In Vlaanderen zijn er voorlopig meer meldingen dan in Wallonië.

Het MEMO-project gaat een vierde financieringsronde in. Waarom blijft extra financiering nodig?

WIM De tijgermug is een invasieve soort. Waar ze vroeger slechts sporadisch opdook, zien we nu dat ze jaarlijks terugkeert op meerdere locaties. Het opvolgen van deze introducties is essentieel. Eigenlijk zou een structurele financiering beter zijn, want het probleem gaat niet meer weg. De mug kan hier overwinteren en zich vestigen. We willen enerzijds de verspreiding in kaart brengen en anderzijds nagaan hoe we de populatie onder controle kunnen houden om het risico op virusoverdracht te verkleinen.

Tijgermug (Aedes albopictus)

Hoe zou de situatie er over 15 à 20 jaar uitzien zonder muggenonderzoek?

WIM Dan zou de tijgermug zich hier permanent hebben gevestigd en zouden we er veel meer last van hebben. Door monitoring en preventie hopen we tijdig in te grijpen en de impact te beperken.

Kunnen mensen die geïnteresseerd zijn ook deelnemen aan het project?

WIM Absoluut! Iedereen in België kan foto’s van tijgermuggen uploaden op het platform muggensurveillance.be. Als iemand denkt een tijgermug te hebben gezien, kan hij of zij een foto maken en deze via onze website van Sciensano insturen. We stellen een aantal vragen om de waarneming te verfijnen. Als we vermoeden dat het inderdaad om een Aedes albopictus gaat en de locatie interessant is, komen we ter plaatse kijken. In eerste instantie krijgen we meer meldingen van muggen, maar steeds vaker gaat het ook echt om tijgermuggen.

Dr. Wim Van Bortel

Zijn muggen eigenlijk ook nuttige insecten? In De Morgen lazen we laatst dat ze kunnen helpen om natuurrampen te detecteren bijvoorbeeld.

WIM Dat is de eeuwige vraag. Muggen maken deel uit van ons ecosysteem en dienen ook als voedsel voor onder andere aquatisch leven. Maar ze brengen voor ons vooral hinder en gezondheidsrisico’s met zich mee. Daarom focussen we op het beheersen van de soorten die ziektes kunnen verspreiden. Het volledig elimineren van muggen is niet realistisch en ook niet wenselijk, maar het verkleinen van het risico op virusoverdracht wel.

Wat kunnen mensen thuis doen om de tijgermug te voorkomen? Moeten ze zich zorgen maken?

WIM Momenteel is het risico op virusoverdracht in België nog laag, maar we willen het zo houden. De belangrijkste maatregel is voorkomen dat de mug zich kan voortplanten. Tijgermuggen leggen eitjes in stilstaand water, vaak in kleine reservoirs zoals emmers, speelgoed, plantenschalen of drinkbakjes voor dieren. Het is dus cruciaal om water regelmatig te verversen of te verwijderen. Planten of bomen verwijderen is niet nodig, zolang je erop let dat er geen stilstaand water achterblijft.

Heb je een opmerkelijk verhaal uit het onderzoek?

WIM Wat we vaak horen van mensen bij wie we ter plaatse komen, is dat ze een duidelijke link hebben met regio’s waar de tijgermug al gevestigd is. Bijvoorbeeld: "Sinds ik vanuit Frankrijk verhuisd ben, heb ik last van deze muggen." Of: "Ik heb planten meegenomen uit Frankrijk en sindsdien zie ik ze." Dat toont hoe de mug zich verspreidt. Ze liften mee met ons verkeer en vestigen zich in geschikte leefomstandigheden.

Mensen die willen bijdragen aan het project, kunnen dat vrijwillig doen?

WIM Ja. Gewoon een foto nemen en uploaden via muggensurveillance.be. Als we vermoeden dat het een tijgermug is, nemen we contact op. Afhankelijk van de situatie komen we dan ter plaatse.

Wat gebeurt er als een tijgermug wordt aangetroffen?

WIM MEMO+ is een monitoringsprogramma dat gefinancierd wordt door de federale overheid en de gewesten. Wanneer we een melding krijgen, wordt deze doorgegeven aan de bevoegde instanties, die dan beslissen over eventuele bestrijding. Op plaatsen waar de tijgermug zich gevestigd heeft, worden ook effectief bestrijdingsmaatregelen genomen.

Past dit binnen de grote campagne die in mei wordt gelanceerd door departement Zorg?

WIM Ja, tot nu toe werd vooral ingezet op larvicide zoals Bti en op deur-tot-deurcontroles om broedplaatsen te verwijderen of te behandelen. Nu wil het Departement Zorg meer focussen op proactieve maatregelen: wat kan je zelf al doen om te voorkomen dat professionele bestrijding nodig is? Het is goed dat hier steeds meer aandacht voor komt, zowel op regionaal als federaal niveau. Er is nog veel werk aan de winkel, maar er worden stappen in de juiste richting gezet.

Contact

Heb je vragen na het lezen van dit interview? Aarzel niet om ons te contacteren:

Communicatie: communicatie@itg.be
Wim Van Bortel: wvanbortel@itg.be

Word Healthropist en blijf op de hoogte van ons onderzoek!

Dr. Wim Van Bortel

Wim Van Bortel

Wim Van Bortel (PhD) is medisch entomoloog met meer dan 25 jaar ervaring in vectoronderzoek en vectoroverdraagbare ziekten in Europa, Afrika en Azië. Hij behaalde in 1990 zijn master in de biologie aan de Universiteit van Antwerpen, waarna hij zich specialiseerde in medische entomologie aan het Institut Pasteur in Parijs. In 2002 promoveerde hij aan de Universiteit Antwerpen. Van 2010 tot 2016 was hij senior expert in vectoroverdraagbare ziekten bij het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding (ECDC), waar hij plaatsvervangend hoofd was van het Emerging and Vector-borne Diseases Programme. Sinds 2017 werkt hij als senior onderzoeker bij de Dienst Entomologie en het Outbreak Research Team van het ITG .

Zijn onderzoek richt zich op het ontrafelen van de rol van geleedpotige vectoren in transmissiesystemen, met als doel de preventie en bestrijding van vectoroverdraagbare ziekten in een volksgezondheidscontext te verbeteren. Als lid van het Outbreak Research Team van het ITM streeft hij naar een beter begrip van de factoren die de transmissie en verspreiding van uitbraakgevoelige ziekten beïnvloeden en naar de evaluatie van verschillende strategieën voor de preventie en bestrijding van uitbraken.

Help jij Wim bij zijn onderzoek?

Blijf alert voor de tijgermug! Denk je er eentje gezien te hebben? Maak een foto, upload die op muggensurveillance.be en help Wim en zijn collega’s de verspreiding van de tijgermug in te perken!

Meld een tijgermug